طیف وسیعی از افعال مجرمانه که در ذیل مفهوم جرایم رایانهای قرار دارند و ماهیت متغیر آنها که ناشی از پیشرفت لحظه به لحظه‌ای فناوری اطلاعات و شیوه‌های سوء استفاده از آن است، ارائه تعریفی جامع و مانع از این جرایم را مشکل نمودهاست تا آن جایی که در جدیدترین و جامع‌ترین سند بین‌المللی موجود در این زمینه (کنواسیون جرایم سایبر 2001 بوراپست) تعریفی از این جرایم به عمل نیامده است.[1]
در سال 1986 سازمان همکاری و توسعه اقتصادی جرم رایانهای را چنین تعریف کرده است: «هرگونه سوء استفاده از رایانه از جمله رفتار غیر قانونی، غیر اخلاقی یا غیر مجاز مربوط به پردازش اتوماتیک و انتقال داده‌ها.»[2]
کمیته اروپایی مسائل جنایی در شورای اروپا در سال 1989 در گزارش کار خود بیان کرد که: «هر فعل مثبت غیر قانونی که رایانه، ابزار یا موضوع جرم باشد جرم رایانهای است. به عبارت دیگر هر جرمی که ابزار یا هدف آن تاثیرگذرای بر عملکرد رایانه باشد.» در تعریف دیگری آمده است: «هر عمل مثبت غیر قانونی که در آن، رایانه ابزار یا موضوع جرم باشد، جرم رایانهای است.»[3]
در نظام حقوقی ایران تعریفی اجمالی و مقنن در خصوص جرایم رایانهای وجود ندارد و تمایز آنها از جرایم سایبر چندان واضح و مشخص نیست. شاید به این دلیل قانونگذار ایران در قانون جرایم رایانهای مصوب 5/3/1388 تعریفی از جرایم رایانهای ارائه ندادهاست.[4] در واقع در حقوق ایران تعریف جرایم رایانهای به سکوت واگذار شده و در بیشتر موارد تقریباً همان تعریف ارایه شده از طرف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی را پذیرفته اند.[5] لیکن با توجه به جرایم مندرج در این قانون نشان میدهد که قانون گذار جرایم رایانهای را در معنای عام و موسع به کار بردهاست که شامل جرایم سایبر نیز میشود.
با توجه به مطالب فوق، میتوان در تعریف جرم سایبر[6] یا رایانهای گفت: «هر گونه فعل یا ترک فعل در فضای تبادل اطلاعات از طرف قانون گذار جرم قلمداد شود جرم سایبری یا رایانهای گفته میشود.»[7] حال چه نظیر آن در دنیای فیزیکی وجود داشته باشد، مثل سرقت و کلاهبرداری که فضای سایبری اینگونه جرایم را تسهیل و تسریع میکند، چه اینکه یک جرم صرف رایانهای باشد مانند نشر ویروس. البته باید اذعان داشت که به علت درهم تنیدگی بیش از حد فعالیتهای امروزی با فضای تبادل اطلاعات نمیتوان جرایم را بر این مبنا تفکیک کرد.
متن کامل:
جرم شناختی سرقت در فضای سایبری-پایان نامه حقوق
2-1-7- تعریف سرقت سنتی
واژه سرقت در کتابهای لغت به معنای گرفتن شیء در پنهان است و در معنای آن مفهوم خفا و پنهان اخذ شده است.[8] از این رو به طور کلی یکی از معانی آن پوشیده و مخفی شدن است و«سرق » به معنای «خفی » آمده است.[9] استراق سمع یعنی مخفیانه گوش دادن.[10] در قرآن کریم نیز چنین آمده است: « الا من استرق السمع فا تبعه شهاب مبین.»[11]
در قانون مجازات اسلامی 1392 قانونگذار فصل هفتم از بخش دوم از کتاب حدود را اختصاص به سرقت دادهاست که در این فصل به موجب ماده267 این قانون سرقت چنین تعریف شد: «سرقت عبارت از ربودن مال متعلق به غیر» و در شرایط سرقت حدی در ماده268 قید مخفیانه بودن را ذکر کرده است.[12]
2-1-8- تعریف سرقت رایانهای
در قانون جرایم رایانهای برخلاف سرقت سنتی هیچ تعریفی از سرقت رایانهای ارائه نشده است. اما با توجه به سرقت سنتی میتوان سرقت رایانهای را اینگونه تعریف کرد:« سرقت رایانهای عبارت از اینکه کاربر با استفاده از تکنولوژی رایانهای یا مخابراتی، به طور غیر مجاز، دادههای متعلق به دیگری را برباید.»
2-2- طبقه‌بندی جرایم رایانهای
سازمان ملل متحد اولین سازمانی است که اقدامی هر چند کوچک در جهت طبقه بندی جرایم رایانهای به عمل آورده است. این سازمان در نشریه بین المللی سیاست جنایی خود (شمارههای 43و44 ) جرایم رایانهای را به دو دسته به شرح زیر تقسیم کرده است:
«جرایم رایانهای میتواند شامل فعالیتهای مجرمانه‌ای باشد که ماهیتی سنتی دارند از جمله سرقت، کلاهبرداری، جعل و سوءاستفاده که همگی معمولا در همه جا مشمول ضمانت اجراهای کیفری میشوند. رایانه نیز راههای تازهای را برای سوء استفاده پدیدآوردهاست که میتوانند و یا باید مجرمانه محسوب شوند.»[13]
همانطور که در نشریه بین المللی سیاست جنایی سازمان ملل اشاره شده است، رایانه علاوه بر آنکه راههای تازهای برای سوء استفاده به وجود آورده که باید جرمانگاری شوند، وسیله و ابزاریی برای ارتکاب جرایمی که ماهیت سنتی دارند نیز میباشد. با این توضیح میتوان از نظر نظری جرایم رایانهای را به دودسته تقسیم کرد:
2-2-1- جرایم رایانهای سنتی
جرایم رایانهای سنتی جرایمی هستند که با همان شرایط قانونی که از طرق مرسوم ارتکاب می‌یابند، بوسیله رایانه نیز ارتکاب می‌یابند و قانونگذار ارتکاب بوسیله رایانه را به عنوان جزئی از اجزاء عنصر مادی آنها یا عامل تشدید و یا تخفیف مجازات آنها ذکر نکرده باشد. مثلا جرم جاسوسی رایانهای، در زمره جرایم علیه امنیت قرار می‌گیرد و جرم سرقت و کلاهبرداری رایانهای در جرایم علیه اشخاص دسته‌بندی می‌کنند.
[1] . خرم آبادی ع،1382، جرایم فناوری اطلاعات، رساله‌ی دکترای حقوق جزای جرم شناسی، دانشگاه تهران. ص 75.
[2] Organisation for Economic Co-operation and Development
|[3]. ترکی غ، نگرش علمی و کاربردی به جرایم رایانهای. ماهنامه دادرسی. شماره 77
[4] . طارمی م ، 1387،گذری بر جرایم رایانهای ، ص 88.
.[5] پاکزاد ب، جرایم رایانه،1380، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ص 38 .
[6] Purs Cyber Crime.
.[7]تعاریفی که تا کنون در منابع مختلف ارائه شده، هیج یک جنبه حقوقی ندارند، بلکه بیشتر سعی شده ماهیت اینگونه جرایم تبیین گردد.
.[8] ابی الحسین احمد بن فارس زکریا، معجم مقاییس اللغه، 1404، مکتب الاعلام الاسلامی،قم، 1404، ه.ق .
. [9] محمد بن ابن منظور، لسان العرب 1407 ه.ق ، یعقوب فیروزآبادی، القاموس المحیط، چاپ دوم، موسسه الرساله، بیروت.
[10] . نشر ادب الحوزه، 1363، قم.
[11] . مگر هر شیطانی که برای استراق سمع به آسمان نزدیک شد، در این صورت تیرشهاب شعله آسمانی او را تعقیب کرد. حجر18.
[12] . ماده 212 قانون مجازات اسلامی 1361 سرقت عبارتند از: سرقت عبارت است از این که «انسان مال دیگری را به طور پنهانی برباید.» و در ماده 215 همین قانون آمده بود :«سرقت در صورتی باعث حد میشود که به صورت مخفیانه انجام گیرد .»
ماده197 قانون مجازات اسلامی 1375 سرقت عبارتند از:«ربودن مال دیگری به طور پنهانی.»
.[13] نشریه بین المللی سیاست جنایی سازمان ملل متحد، ترجمهی: محمد دزیانی، شماره 43و44.