سوء استفاده از شبکه تلفنی در دهه­های 70 و 80 میلادی به منظور اجتناب از پرداخت هزینه مکالمات تلفنی انجام می­شد ولی شکل جدیدی سوء استفاده از شبکه تلفنی در دهه 90 شکل گرفت که به منظور سوء استفاده مالی و انتقال پول به وسیله شرکت­های تلفنی میسر شد. در این نوع کلاهبرداری نفوذگران2 که

 

 

اغلب افرادی جوان هستند با سوء استفاده از تکنیک­های فنی و به وسیله اختلال در سیستم­های صوتی و پستی، مکالمات تلفنی خود را با هزینه مشترکین دیگر انجام می­دهند.

ب) سوء استفاده از صندوق­های پرداخت

این گونه کلاهبرداری از قدیم با استفاده از کارت­های مسروقه صورت می­گرفت ولی امروزه با استفاده گسترده از سخت افزار و نرم افزار به ویژه کامپیوتر، اطلاعات الکترونیکی کذب به صورت کد روی لبه­های مغناطیسی کارت­های الکترونیکی و کارت­های بانک و اعتبار ثبت شده مورد سوء استفاده قرار می­گیرد. مرتکبین این نوع کلاهبرداری شماره­های محرمانه ضروری برای سوء استفاده از کارت­ها را اغلب از طریق تجاوز با مکالمه تلفنی، از طریق تدارک صفحه کلید، نفوذ کردن یا مختل نمودن خطوط مخابرات داده­ها بدست می­آورند.1

ج) سوء استفاده از کارت­های اعتباری

این کارت­ها به سه گروه تقسیم می­شوند. اولین گروه، کارت­های دارای ارزش ذخیره شده می­باشند که ارزش مورد نظر به طور الکترونیکی روی آن ثبت شده است و مشتریان برای انجام معاملات از آن استفاده می­کنند این کارت­ها ممکن است فقط حافظه باشند که مملو از ارزش هستند و برای انجام اعمال ویژه از جمله مکالمات تلفنی به کار می­روند که معمولاً پس از پایان ارزش قابل استفاده نیستند و یا این که کارت­های هوشمند که برای ذخیره کردن اطلاعات دارای حافظه­های کوچک کامپیوتری می­باشند.

دومین گروه به کارهای بدهی مربوط می­شود که قابلیت انجام معاملات و عملیات را دارد و حساب­های بانکی بلافاصله از طریق ارتباط پیوسته ایجاد شده بین ماشین­ها و تحویلدار خودکار (ATM) و پایانه­های انتقال وجود الکترونیکی در محل فورش و بانکها ثبت می­شود.

گروه آخر کارتهای که برای خرید کالا و خدمات مورد استفاده قرار می­گیرد که پرداخت قیمت آنها در آینده انجام خواهد شد. کارتهای بکار رفته برای کلاهبردارای عموماً کارت­های سرقت شده یا مفقودی­اند که ممکن است بدون اینکه تغییری در آن ایجاد شده مورد استفاده قرار گیرند و یا از طریق علامت گذاری مجدد و رمز گذاری مجدد دچار تغییر و یا جعل شوند طرق انجام شده معمول بر روی کارت­ها برای سوء استفاده شامل رمز گذاری، روخوانی کارت، کلاهبرداری از طریق درخواست و کلاهبرداری از طریق شماره شناسایی شخص می­باشد.1

با توجه به اینکه در حقوق ایران جرم کلاهبرداری رایانه­ای در قانون تجارت الکترونیک و قانون مجازات جرایم رایانه­ای جرم انگاری شده است در زیر مورد بررسی قرار می­گیرد.

گفتار اول) بررسی کلاهبرداری رایانه­ای 2 در حقوق ایران

در حقوق ایران در دو مورد به جرم کلاهبرداری رایانه­ای پرداخته شده است اول قانون تجارت الکترونیک می­باشد، که در سال 1382 به تصویب رسید و در ماده 67 به جرم انگاری کلاهبرداری رایانه­ای پرداخته است، دوم لایحه قانون مجازات جرایم رایانه­ای است که هنوز به تصویب نهایی مجلس نرسیده است، در ماده 8 به جرم کلاهبرداری رایانه­ای می­پردازد. در این بخش به بررسی این دو سند قانونی داخلی در مورد کلاهبرداری رایانه­ای می­پردازیم:

الف ) کلاهبرداری رایانه­ای در قانون تجارت الکترونیک

قانونگذار ایران با علم به این که کلاهبرداری رایانه­ای با ماده 1 قانون تشدید مجازات مرتکبین اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری قابل مجازات رایانه­ای د بستر مبادلات الکترونیک نموده است.

• رکن قانونی

ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مقرر می­دارد: « هرکسدر بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام­ها ، برنامه­­ها و سیستم­های رایانه­ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف(داده پیام)، مداخله در عملکرد برنامه­ها یا سیستم رایانه­ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم­های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد، مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مأخوذه محکوم می­شود.

 

تبصره : شروع به این جرم نیز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات مقرر در این ماده می­باشد.

 

• رکن مادی

رکن مادی این جرم در قانون تجارت الکترونیک از 4 جزء زیر تشکیل شده است:

1 – 2)  انجام اعمالی مانند سوء استفاده یا استفاده غیر مجاز از داده پیام، برنامه­ها و سیستم­های رایانه­ای و وسایل ارتباط راه دور1و ارتکاب افعالی نظیرل وارد کردن، محو، توقف و مداخله در سیستم

2 – 2 ) فریب دیگری یا گمراهی سیستم­های پردازش خودکار و نظایر آن

3 – 2 ) تحصیل وجوه، اموال یا امتیازات مالی برای خود یا دیگران

4 – 2 ) بردن مال دیگری

2- Hackers

1 – شورای اروپا، جرم کامپیوتری، 1990 ترجمه دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک، سازمان برنامه بودجه سال 1376 ص 117.

1 – دزیانی، محمد حسن، کلاهبرداری از طریق کارتهای پلاستیکی، خبرنامه انفورماتیک، شورای عالی انفورماتیک کشور شماره 68 ص 84

2 – قانون عنوان کلاهبرداری رایانه­ای را انتخاب کرده است. این عنوان دقیق به نظر نمی­رس، زیرا این جرم صرفاً از طریق رایانه ارتکاب نمی­یابد بلکه کلیه ابزارهای وو اسط­های الکترونیکی در بستر فناوری­های اطلاعات و ارتباطات امکان تحقق جرم کلاهبرداری را در فضای سایبر فراهم می­کند . لذا عنوان کلاهبرداری الکترونیکی بهتر می­باشد. در کنوانسیون جرایم قابل ارتکاب در فضای سایبر، عنوان کلی کلاهبرداری مرتبط با رایانه انتخاب شده است، که خود زیر مجموعه جرایم قابل ارتکاب در فضای سایبر است. این عنوان نسبت به عنوان کلاهبرداری رایانه­ای دقیق تر است.

1 – سوء استفاده از داده پیام­ها، برنامه­ها و سیستم­های رایانه­ای و وسایل ارتباط از راه دور به مواردی اطلاق می­شود که شخصی از ابتدا حق یا اجزاه دسترسی به اطلاعات و وسایل مزبور را نداشته  واز طریق ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو،توقف و مداخله در سیستم در عملکرد برنامه و سیستم­های رایانه­ای و نظایر آن، خود را ذیحق معرفی نموده و با فریب اشخاص یا سیستم­های پردازش خودکار، اموال یا امتیازاتی را به نفع خود یا دیگری تحصیل می­کند. منظور از استفاده غیر مجاز ناظر بر مواردی است که کاربر، به صورت قانونی حق دسترسی به اطلاعات و وسایل فوق را دارد و از برخی جهات، مجاز به مداخله در برنامه یا عملکرد سیستمها و وسایل مذکور است، ولی از حدود تعریف شده قانونی فراتر رفته و از طریق استفاده غیر مجاز و ارتکاب افعال مندرج در متن ماده، موجب فریب اشخاص یا سیستم­ها و تحصیل مال غیر به نفع خود یا دیگری می­شود.